Güneş ışığından yana şanslı bir ülke olmamıza karşın D vitamini eksikliği oldukça sık görülen bir toplumuz. Oysa D vitamini çocuk gelişiminde çok önemli rol oynar. Tüm bağışıklık sistemini etkileyen D vitamininin ciddi oranda eksikliği raşitizm olarak adlandırılan kemik mineralizasyonunda bozulmaya yol açıyor. Ancak aileler D vitamini kullanırken doz hatası yapabiliyor. Bu da başka ciddi sorunlara zemin oluşturuyor. Konuyla ilgili sorularımızı Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları, Pediyatrik Endokrinoloji, Prof. Dr. Serap Semiz yanıtladı.
Vitamin D nasıl bir vitamindir?
D vitamini vücutta kalsiyum ve fosfor dengesinin düzenlemenin yanında; kemik mineral yapısının oluşmasını sağlama, kas gücü, büyüme-gelişmeye katkıda bulunma ve bağışıklık sistemini güçlendirme işlevlerine sahiptir. D vitamini eksikliğinin bir çok sistemi etkilediği, yetişkinlerde kalp hastalıkları, kanser, diyabet, obezite, depresyon riskini artırdığı bildirlmektedir. Çocuklarda ciddi D vitamini eksikliği raşitizm olarak adlandırılan kemik mineralizasyonunda bozulmaya yol açar.
Çocuk gelişimindeki önemi ve eksikliğinde görülebilen ciddi hastalıklar nelerdir?
D vitamini çocukların büyüme ve gelişimi için büyük önem taşıyor. Özellikle çocukların kemik mineral yapısının güçlenmesi açısından oldukça önemli. Çocuklarda D vitamini eksikliğinde raşitizm hastalığına bağlı olarak; kafa kemiklerinin pinpon topu gibi çökmesi, alın çıkıklığı, kafa şeklinde değişiklikler, bıngıldak kapanmasında gecikme, kaburgalarda ve göğüs kafesinde şekil bozuklukları, uzun kemik uçlarında kadeh şeklinde genişlemeler, yürümede gecikme, yürümeye başlayan çocukta bacaklarda X ve O şeklinde eğrilmeler, başta terleme ve saç dökülmesi, kabızlık, diş çıkarma ve yürümede gecikme, enfeksiyonlara yatkınlık gibi sonuçlar ortaya çıkabiliyor.
Ülkemiz güneş açısından avantajlı bir ülke ancak D vitamini eksikliği de oldukça yaygın. Bunun nedenleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
D vitamininin en büyük kaynağı güneş. D vitamini başlıca UV ışınları aracılığıyla deride, ayrıca besinler yoluyla provitamin olarak alınarak karaciğerde sentezlenir. Güneş ışınlarının dik geldiği zaman diliminde vücudun belli bölgelerinin günde 20-30 dakika güneşte kalması günlük D vitamini ihtiyacımızı karşılıyor. Ülkemiz güneş açısından oldukça şanslı bir coğrafyada, ancak yapılan araştırma sonuçlarına göre çocuk ve ergen grupta D vitamini eksikliği görülme oranı oldukça yüksek. Bunun nedenleri arasında ülkemizin güneş ışınlarını alış açısı ve güneşin kışın yeterince etkili olmamasını sayabiliriz. Yaz aylarında ise faktör 15 üzerinde koruma güneş ışınlarını bloke ediyor, öte yandan aşırı güneşe maruz kalmak cilt kanseri riskini artırıyor. Somon, uskumru, ton balığı, sardalya gibi yağlı balık türleri; yumurta sarısı, süt, brokoli, maydanoz D vitamini yönünden zengin. Ancak bu besinler de miktar olarak günlük alınması gereken D vitamini ihtiyacını karşılamıyor.
Gelişmekte olan çocukların sadece gıda ile D vitamini ihtiyacının karşılanması mümkün mü?
D vitamini az sayıda gıdada bulunduğundan beslenme yoluyla vücudun ihtiyaç duyduğu miktarı tamamlamak oldukça zor. Yapılan araştırmalar gıdaların D vitamini ihtiyacının en fazla yüzde 20’sini karşıladığını gösteriyor. Durum böyle olunca çocukların D vitaminini yalnızca gıdalardan alması mümkün görünmüyor. Güneşten de faydalanmak gerekiyor.
D vitamini takviyesi hangi durumlarda gereklidir? Nasıl kullanılmalıdır?
Hem yetişkin hem de çocuklar güneş ve gıdalardan yeterince D vitamini alınamadığında D vitamini takviyesi kullanmak gerekebiliyor. Bireyin iyi beslenmesine karşın D vitamini eksikliği devam ediyor ise ilave D vitamini öneriliyor. Takviye alırken muhakkak doktor kontrolünde, doktorun önerdiği dozda kullanmak önemli. Son yıllarda sprey şeklinde püskürtülerek uygulanan takviyeler her püskürtmede güvenli miktarda D vitamini desteği sağladığı için hem çocuk hem de yetişkinler için önerebiliriz.
Yaş gruplarına göre 0-1 yaş arası bebeklerde günde 400 IU, 1-18 yaş arası çocuklarda günde 600 IU, 18 yaş ve üzeri yetişkinlerde günlük 1000 IU yeterli dozlardır. Hamileler veya emziren anneler günlük 600-2000 IU D vitamini almalı. D vitamini düzeyinin normal olması için bu doz alımları yeterlidir.
Hekim kontrolsüz kullanılan D vitamininin sağlığa olumsuz etkisi var mıdır?
D vitamini diğer takviye ürünler gibi doktor kontrolünde kullanılmalı. Aileler bazı durumlarda doktorun önerdiği dozu yanlış uyguluyor. Diş çıkarma ya da yürümede gecikme nedeniyle reçetesiz ya da reçeteli depo D vitaminleri gelişigüzel kullanılabiliyor, iştahsız veya büyüme geriliği olan çocuklara destek olsun diye aynı anda birçok vitamin preparatları verilebiliyor. Bunların yanı sıra gıda maddelerine ilave edilen D vitamini uygun miktarların üzerinde olabiliyor. Tüm bu etkenler nedeniyle çocukların vücudunda gereğinden fazla D vitamini depolanıyor ve bu da D vitamini zehirlenmesi gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Buna bağlı olarak; iştahsızlık, bulantı, kusma, kabızlık, idrar miktarında artış ve vücutta sıvı kaybı oluşabiliyor. Kaslarda güçsüzlük, hipertansiyon ve aritmi, kalsiyumun yumuşak dokularda birikmesine bağlı ciltte kaşıntı gibi sorunlara da yol açabiliyor. Ayrıca kalsiyum atılımı arttığı için böbrekte kalsiyum birikmesi sonucunda böbreklerde taş oluşabilir, hatta bu sorun böbrek yetmezliğine kadar varan sonuçlar doğurabilir.
Prof. Dr. Serap Semiz
