Özellikle yaz aylarına doğru sık görülen ishal, yumuşak kaka yapma ve sık kaka yapma olarak tanımlanabilir. Çocuklar genellikle ishal olur ve yine genellikle kendiliğinden düzelir. Mikrop enfeksiyonuna neden olan faktörler arasında en yaygını virüslerdir. Ardından bakteri ve parazitler gelir.
İshal, bir gün içerisinde üçten fazla ya da anne sütü ile beslenen bebeklerde her zaman olandan fazla kaka yapma ve daha sulu dışkılama durumudur. İshal en sık virüsler, bakteriler ve bazen de parazitler nedeniyle yaşanır. Mide ve bağırsak enfeksiyonlarında da ilk bulgu genellikle ishaldir. İshalle birlikte, bulantı, kusma, ateş ve karın ağrısı görülebilir. Bebek ve çocuklarda ishali kesmek için uygulanabilecek bazı yöntemler vardır ancak ishale sebep olan etken burada önemlidir. İshali durdurmak kadar ishal sırasında meydana gelen su kaybını önlemek de hayati önem taşır. Geçmeyen, uzun süren ishal için farklı sebepleri araştırmak gerekir.
Çocuklarda ishal nedenleri?
İshale sebep olan farklı sebepler vardır. Bunlar virüsler, bakteriler ve bazen de parazitlerdir.
Virüse bağlı ishaller
Virüsler içinde rota virüs, mide ve barsak enfeksiyonları sonucu ortaya çıkan gastroenteritin en sık rastladığımız sebebidir. Gastroenterit, kusma ve ishale neden olan sık görülen bir bağırsak enfeksiyonudur. Birçok kişide rotavirüs ishali çok kötü yaşanmaz ancak az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklarda ölümcül sonuçlar doğurabildiğinden önemli bir halk sağlığı sorunudur. Vücuttan aşırı su kaybına neden olabilir. Bu durum ise bebekler açısından hayati risk taşır.
Virüsler nedeniyle yaşanan (Gastroenterit) bağırsak enfeksiyonları en sık kış aylarında görülmekle birlikte yılın her döneminde ishale sebep olabilirler. Emzirilen bebeklerde anneden geçen koruyucu maddelerin 5-6 ay civarında azalarak kaybolması ve ek gıdalara geçiş nedeniyle 6-24 ay arası bebeklerde, anne sütü alamayan bebeklerde virüs kaynaklı bağırsak enfeksiyonlarına sık rastlanır. Rota virüs harici Norwalk ve Kalisi virüsü de enfeksiyonlara neden olurlar. Fakat bu virüsler büyük çocuklarda ve erişkinlerde daha sık görülürler. İshalin 14 günden daha uzun sürdüğü durumlarda sebep genellikle adeno virüslerdir.
Bakterilere bağlı ishaller
Koli basili, Şigella, Salmonella, Kolera, Kampilobakter ve Yersinia bebek ve çocuklarda ishale sebep olan bakterilerdir. Koli basili, bakterilere bağlı ishallerin en sık karşılaştığımız nedenlerindendir. Bu durumda ishal ani oluşur, sulu ishal ve kramp şeklinde karın ağrısıyla birlikte görülebilir. Bebeklerde huzursuzluk, beslenme güçlüğü, sarı-yeşil renkli, kansız, iltihap hücresi (lökosit) içermeyen, sümükümsü olmayan dışkı gözlemlenir. Ancak bazı tipleri kanlı ishale de neden olabilmektedir.
Basilli dizanteri etkeni olan şigella ile oluşan bakteriyel gastroenteritlerin en tipik özelliği ise kalın bağırsağın son bölümlerinde oluşturduğu yaralar (ülserler) nedeni ile yaşanan kanlı ishal, karın ağrısı, yüksek ateş ve havaledir. Tedavi edilmezse hasta 1-4 hafta süreyle bakteriyi kakayla atar ve hastalığın yayılmasına neden olur.
Salmonella enfeksiyonları çocuklarda ishale neden olduğu gibi aynı zamanda gıda zehirlenmeleri ve tifoya da neden olabilir. En sık bebeğin 0-12 aylık döneminde rastlanır. Bulantı, kusma, kramp tarzında karın ağrısı, ateş ve sulu ishale neden olur. Kaka genellikle kanlı değildir ve az miktarda iltihap hücresi görülebilir. Sağlıklı çocuklarda 2-7 günde kendiliğinden iyileşebilir. Yenidoğan ve 3 ayın altındaki bebeklerde ve vücut direncini düşüren ciddi hastalıklar ve ilaçlar kullananlarda ise ağır enfeksiyonlara neden olabilir. Kolera, çok şiddetli ishallere neden olan bir mide-barsak enfeksiyonudur. Ağır sıvı kaybı nedeniyle ölümlere neden olabilir.
Parazitler
Mide, bağırsak enfeksiyonlarına neden olan parazitler içinde amipli dizanteri etkeni olan Entamoeba histolitika, kalın bağırsağı etkiler. Bu kanlı ishale neden olabilir. Amipli dizanteri, ani başlayan karın ağrısı, sık ve çok miktarda sulu veya yarı sulu dışkılama ile başlar. Kolit yani kalın barsak iltihabı gelişirse kakada bol kan ve mukus bulunur. Diğer sık görülen parazit olan Giardia lamblia, oniki parmak bağırsağı ve safra yollarına yerleşir. Yağlı, sarı renkli ve köpüklü ishale neden olur.
Bebek ve çocuklarda ishal nedeni nasıl teşhis edilir?
Bebek ve çocuklarda ishal, karın ağrısı, ateş ve kusma şikayetleri ile birlikte görüldüğünde öncelikle akla mide, bağırsak enfeksiyonlarının neden olduğu gastroenterit gelmelidir. Tanıda kakada iltihap ve kan hücrelerinin varlığının ve yine kakada mide-bağırsak enfeksiyonuna neden olan mikropların araştırılması, vücutta genel olarak iltihap varlığını gösteren kan tetkikleri, sıvı kaybının neden olduğu önemli elektrolitlerin kayıpları mutlaka bakılmalıdır.
İshal ve kusma mide-bağırsak enfeksiyonlarının en önemli bulgularıdır ve bu yolla çocuklarda hayatı tehdit eden sıvı kayıpları meydana gelir. En önemli tedavi hastaların kayıplarının derecesine ve içeriğine göre gerekli sıvının eksiksiz ve acilen yerine konmasıdır. Özellikle küçük çocuklarda ve bebeklerde bu çok daha önemlidir. Ciddi sıvı kayıplarında hastanede yatarak tedavi gerekirken, hafif sıvı kayıplarında evde tedavi yeterli olabilir.
Virüslere bağlı enfeksiyonlarda antibiyotik tedavisi gerekmezken, bakteri ve parazitlerin oluşturduğu enfeksiyonlarda antibiyotik tedavisi gereklidir. Bağırsak hareketlerini etkileyerek ishali durduran ilaçlar çocuklarda kesinlikle kullanılmamalıdır.
İshalden tedavisi ve korunma yolları nelerdir?
Yapılan çok sayıda bilimsel çalışmada diğer birçok yararının yanında anne sütünün bu enfeksiyonlardan korunmada çok önemli olduğu saptanmış, uzun süre anne sütü alan çocuklarda almayanlara göre mide-bağırsak enfeksiyonunun çok az sayıda ortaya çıktığı ve olanlarda da daha hafif seyrettiği görülmüştür. Son yıllarda Rota virüs aşısı bulunmuş olup koruyuculuğu çok yüksektir. Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak kullanılmaya başlanmış ve çok başarılı sonuçlar alınmıştır.
Önlem olarak beslenmeye, yiyeceklerin temizliği, el temizliği, yaşanılan ortamın temizliğine dikkat etmek gerekir. Yapılan pek çok araştırma elleri sık ve iyi yıkamanın ishal vakalarında yüksek oranda koruyuculuğu olduğunu göstermiştir. Mide, bağırsak enfeksiyonları, bakteriyi taşıyan kişinin kakası ile temas eden kişilerin elleri ve yedikleri ile mikrobu ağız yoluyla almasıyla bulaşır. Bu enfeksiyon etkenleri hastanın dışkısı, yiyecekler, iyi yıkanmamış eller ile bulaşırken toplu bulunulan alanlar, kapı kolları, telefonlar, yuvalar, oyuncaklar da enfeksiyonun yayılmasında rol oynayabilir. Bu nedenle mide, bağırsak enfeksiyonlarından korunmanın en önemli yolu doğru el yıkamak ve temizlik kurallarına uymaktır.
İshalde hangi gıdalar yenilebilir?
İshalin şiddetini arttırmaması için lif açısından zengin besinler önerilmemektedir. Çok yağlı besinler verilmemelidir. Mümkün olduğunca az yağlı yemekler önerilir. Probiyotik besinlerden olan yoğurt, kefir, ayran gibi gıdalar önemlidir. Muz, patates, az yağ ile yapılmış makarna gibi gıdalar, bol su verilebilirken armut, kayısı gibi dışkılamayı kolaylaştırıcı meyveler, şekerli, yağlı yiyecekler verilmemelidir. Yoğurt, ayran gibi besinler besin değeri yüksek olan yağsız et, katı yumurta gibi gıdalar tercih edilebilir.
