Çocuklarda normal boy kısalığı toplumda en sık görülen boy kısalığı durumudur. Büyüme hızları normal olan bu çocukların boyları kısadır. Bunun nedeni bir kısım çocukta anne ve babanın kısa boylu olmasıdır. Bu durumdan kalıtsal yani genetik faktörler sorumludur. Bir sağlık sorununa bağlı boy kısalığı ise toplam boy kısalıklarının %15 ila 20’sini oluşturur. Konuyla ilgili 15 Nisan “Büyümenin İzlenmesi Günü” kapsamında açıklama yapan Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği Başkanı Prof. Dr. Feyza Darendeliler, önemli bilgiler verdi.
Sağlıklı da olsa her çocuğun büyüme sürecinin yakından izlenmesi gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Feyza Darendeliler, büyümenin izlenmesinin altta yatan herhangi bir hastalığın erken yakalanması için son derece önemli olduğunu ve başarılı bir tedavinin ancak erken tanıyla mümkün olduğunu vurguladı. Sağlık Bakanlığı çocuklarda büyüme ve gelişmenin izlenmesi için ülkemizde bir program yürütüyor.
Çocuğun sağlıklı büyüme süreci çeşitli etkenlerin kontrolü altındadır. Anne ve babadan geçen genlerle belirlenen kalıtım çocuğun boyunu belirleyen önemli bir etkendir. Bunun dışında sağlıklı bir büyüme için sağlıklı bir beslenme şarttır. Büyüme hormonu gibi birçok hormon ve büyüme faktörleri boy uzaması üzerine etkili olur. Ayrıca çocuğun büyüyebilmesi için psikososyal ortamının olumlu olması ve esas büyümeyi sağlayan uzun kemiklerin uyaranlara yanıt verebilmesi gerekir. Büyüme üzerine etki eden çeşitli faktörler göz önüne alındığında, büyümenin karmaşık ve birbiriyle ilintili birçok olayın bir sonucu olduğu görülmektedir. Araya giren herhangi bir hastalık/durum büyüme sürecini olumsuz etkileyebilir. Dolayısıyla büyümede duraklama ve/veya boy kısalığı altta yatan hastalığın ilk belirtisi olabilir. Boy kısalığını veya büyümede duraklamayı yakalayabilmek için tüm çocukların, sağlıklı da olsa, belirli aralarla izlenmesi şarttır. Çocukların büyümeleri standart dışında ise mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Boy kısalığının nedenleri çok farklı olabilir
Büyümeyi etkileyen çevresel etkenler arasında en önemli neden beslenme bozukluklarıdır. Gerek kalori gerek besin içeriği olarak eksik beslenme boy kısalığına yol açabilir. Sağlıklı büyüme için iyi beslenme, yeterli kalori ve protein alınması, demir, çinko, iyot gibi mikrobesi öğelerinin dengeli bir beslenme ile alınması demektir. Sadece büyüme için değil, genel sağlık açısından da bu önemlidir.
Büyüme bozukluklarında erken tanı ve tedavi önemli
Boy kısalığına neden olan hastalığın erken tanısı, erken tedavi açısından önemlidir. Tedavi olanağı olmayan durumlarda ise aileyi bilgilendirme açısından çok önemlidir. Tedavisi mümkün olan boy kısalıklarında tedavi ile normal boya ulaşılması mümkündür. Büyüme hormonu eksikliğinde erken yaşlarda büyüme hormonu tedavisinin başlanması tedavinin başarısı artırabilir.
Hipotiroidinin doğumsal formlarının yeni doğan döneminde taranarak tanı konması ve tiroid hormonu ile hemen tedaviye başlanması gerekir. Erken tanı ve tedavi ile boy kısalığının yanı sıra daha da önemlisi zeka geriliği önlenmiş olur. Turner sendromunda erken büyüme hormonu tedavisi ile normal nihai boya erişilmesi mümkündür. Doğum tartısı düşük doğan ve kısa boylu olan çocuklarda büyüme hormonu tedavisi ile nihai boyu uzatma konusunda başarılı çalışmalar vardır. İskelet sistemi hastalıklarının bazısında cerrahi olarak boy uzatma operasyonu ile boy uzamasını sağlamak mümkündür. Büyüme bozukluklarında uygulanacak tedavinin süresi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Örneğin hipotiroidide yaşam boyu tedavi gerekir. Büyüme hormon eksikliğinde uzun kemikler kapanana kadar, kabaca 13-15 yaşa dek tedavi devam eder.
Kız çocuklarının büyümesi adet kanaması ile yavaşlar
Büyüme her ne kadar 16-18 yaşlarına kadar sürse de esas hızlı büyüme ergenlik döneminde olur. Kız çocuklarda ergenlik başlar başlamaz büyüme hızlanır ve yaklaşık 2-2,5 yıl sonra başlayan ilk adet kanaması sırasında boy büyümesinin büyük kısmı tamamlanır. Bu noktadan sonra büyüme hızı yavaşlar. İlk adetten sonra kız çocuklarda ortalama 6 cm. büyüme olur. Türkiye’de kız çocuklarında ortalama 12,2 yaşında adet kanaması başlar. Erkek çocuklar ergenlik başladıktan 1-2 yıl sonra hızlı büyüme gösterirler. Ortalama 16 yaşında büyüme hızı yavaşlar ve ergenliğin sonunda büyüme tamamlanır. Ergenliğin başlama zamanı büyüme zamanlaması üzerinde çok etkilidir. Dolayısıyla ergenlik başlamadan boy kısalığının tespiti çok önemlidir.
Boy 3’üncü persentil eğrisinin altında kalırsa dikkat!
Çocuğun boyunun normal olup olmadığı, sağlıklı çocukların boy değerlerinden hazırlanmış persentil eğrileri kullanılarak değerlendirilir. Sağlıklı bir çocuğun boyu eğri üzerinde 3 ve 97’nci persantil çizgileri arasında yer alır ve çocukluk dönemi boyunca aynı eğri üzerinde devam eder. Çocuğun boyunun persentil eğrilerinde 3’üncü persentil altında olması veya normal persentil eğrileri içinde olsa bile zaman içinde eğride düşme göstermesi ya da anne-babasına göre çocuğun boyunun kısa olması patolojiktir ve incelenmesi gerekir. Büyümenin izlenmesi aile hekimleri ve çocuk doktorları tarafından yapılmaktadır. Genellikle ilk 1 yaşta 1-2 ayda bir; bir- iki yaş arası 3-4 ayda bir izlem gerekirken, 2-6 yaş arası 6-12 ayda bir, 5 yaşından sonra ise yılda bir izlem gerekir. İzlem çocuğun büyümesi tamamlanıncaya kadar devam eder. Ergenlik döneminde izlem sadece boy için değil aynı zamanda ergenlik döneminin çeşitli gereksinimleri göz önüne alınarak yapılır.
Persentil tablosuna buradan erişebilirsiniz: Persentil tablosu kız ve erkek çocuk
Büyüme geriliğini gösteren belirtiler nelerdir?
- Çocuğun yaşıtlarına göre daha kısa olması
- Çocuğun anne ve babasının boyuna uymayacak şekilde kısa olması
- Çocuğun pantolon/etek boyunun üst üste iki yıl aynı kalması
- Kollarda, bacaklarda kısalık
- Gebelik haftasına göre zamanında ama düşük doğum ağırlığıyla doğma (bu çocukların %10-15’i ilerde kısa kalır)
- Çocuğun büyüme eğrisinde aşağıda kalması
- Yüzde veya vücutta farklı (dismorfik) bulgular
- Kilo alımına rağmen boyun uzamaması
