Ana SayfaPsikolojiÇocuk PsikolojisiHiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı?

Hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı?

-

Genellikle hiperaktivite olarak bilinen DEHB ( Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu), çocukluktan başlayıp erişkinliğe kadar sürebilen bir bozukluktur. Hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı konusunda yeterli bilgiye sahip olmayan bireyler durumu daha zor bir sürece sokabilirler.

Çocuklarda DEHB, doğumdan itibaren varolan özellikle 3-4 yaşlarından sonra fark edilen, yaşıtlarına ve gelişimsel dönemine kıyasla aşırı hareketlilik ve yerinde duramama durumuyla beraber, dikkat süresi kısalığının olması, fevrililiğin var olması belirtileri ile karakterize olan bir sorundur.

Genelde gelişimsel aksamalar dikkat eksikliği ile hiperaktivite durumu birlikte görülebiliyor. Bazen hareketlilik ön plana çıkarken, dikkat eksikliğinin geri planda olduğu veya tam tersi olarak dikkat eksikliğinin ön planda olduğu, hareketliliğin arka planda kaldığı durumlar da olabilir.

DEHB olan çocuklarda genel belirtiler

Aşırı hareketlilik belirtileri: Pek çok kez elleri, ayakları hareketlidir ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur. Pek çok kez sınıfta ya da oturmasını beklediğiniz durumlarda oturduğu yerden kalkar. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer. Uygunsuz ortamlarda koşuşturma halinde olur ya da tırmanır. Çoğu zaman fazla konuşur. Pek çok kez toplumsal beceriler konusunda güçlük yaşar. Örneğin; okuldayken sırasını beklememesi gibi.

Dikkat eksikliği belirtileri: Pek çok kez dikkatini detaylara veremez ya da okulda verilen ödevlere, işlerinde ya da diğer aktivitelerde dikkatsizce hatalar yapar. Çoğu zaman verilen sorumluluklarda ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. Doğrudan kendisiyle iletişim içine girildiğinde pek çok kez dinlemiyormuş gibi görünür. Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görev ve sorumlulukları tamamlayamaz. Pek çok kez verilen görevleri ve etkinlikleri düzene koymakta zorluk çeker. Pek çok kez sürekli mental (zihinsel) çabayı gerektiren görevlerden kaçınır ya da bu görevlerde yer almaya karşı isteksizdir. Çoğu kez kendisine verilen görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. ( örneğin oyuncaklar, okul ödevleri ya da araç- gereçler) Pek çok kez dikkati etrafındaki fazla uyaranlarla kolaylıkla dağılır.

Burada önemli olan durum bu belirtilerin sadece görev ve sorumluluk alanında olmasıdır. Bilgisayara, televizyona veya çocuğun ilgi duyduğu şeylere dikkat eksikliği olmaz. Bunun bilinmesi çok önemlidir. Çünkü bugüne kadar pek çok çocuk dikkat eksikliği olduğu halde bilgisayar ya da televizyon başındayken dikkati dağılmıyor diye bir uzmana başvurmamış ve tedavisiz kalmıştır. Bir diğer önemli konu da dikkat eksikliği olan çocukların çok önemli bir bölümünde hiperaktivite görülmediğinin bilinmesidir. Dikkat eksikliği olan bireylerin bir kısmında hiperaktivite görülmediği gibi bazı dikkat eksikliği olan bireylerin çok içe kapanık veya durgun olabilecekleri unutulmamalıdır.

Hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı?

Hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı?

Her şeyden önce anne ve baba olarak kendinize zaman ayırın, DEHB ile baş edebilmek için ilk önce moralinizi yüksek tutmanız gerekir. Kesinlikle ama kesinlikle DEHB olan bir çocuğun anne babası olarak kendinize zaman ayırmalısınız. Anne – baba,  kendilerine zaman ayırarak aslında DEHB olan çocuklarına önemli bir iyilik yapmış olacaklardır. Çünkü kendisini yıpratmış bir anne babanın çocuğa hiçbir faydası olmayacaktır. Önemli olan dinlenmiş, motivasyonu yüksek ve sabırlı bir anne ve babadır. Bazı DEHB olan çocukların anne babalarından şu sözü duyarız: ‘O bir düzelsin de ben sonra nasıl olsa düzelirim. ‘  İyi niyetli olarak söylenen bu söz ne yazık ki DEHB ile baş etmede çok yararlı olmayan bir yolu göstermektedir. Çünkü o düzelince ben düzelirim diyerek kendimize dikkat etmezsek bir gün çocuğumuza en destek olunması gereken zamanda ruhsal enerjimiz tükenebilir ve iyi yapayım derken aslında kötü yapmış olabiliriz.

Çocuğa karşı uyarılarınızı azaltın.

DEHB olan çocuklar fazlasıyla çevreden gelen uyarılar ve cezalara maruz kalırlar. DEHB, dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gibi temel sorun alanlarından oluşmaktadır. Bu belirtileri olan çocuklarda aşırı konuşkanlık, derse ilgisizlik, düzensiz çalışma, acelecilik, dış etkenlerle çabuk dağılma, acelecilik, öz bakımlarını aksatma, unutkanlık, isteklerini yaptırana kadar anne babayı usandırma ve aşırı hareketlilik görülmesi çok doğaldır. Yani çocuğumuz elinde olmayan bir sorun nedeniyle bazı olumsuz davranışlar göstermekte ve biz de onun bu olumsuz davranışları elinde olarak yaptığını düşünerek sürekli uyarmaktayız. Bu durumun etkisiyle DEHB olan çocuklar bir baskının altında kalmış olur. DEHB olan çocuğu bu durumda bıraktığımızda daha fazla hata yapmasına sonrasında benlik saygısının azalmasına ve karamsarlığa kadar gidebilen sıkıntılara yol açabilir. Bu durumda yapılması gereken ; çocuğunuzu sürekli uyarmak yerine düzeltmesini istediğimiz davranışları önem sırasına koymasını sağlamak en uygun yöntem olabilir.

Çocuğunuza öğüt vermeyi bırakın.

Çoğu ebeveynler hiperaktif çocuğa neyin iyi neyin kötü olduğunu anlatmaya çalışırlar. Ancak bu söz ve nasihatların hiçbir yararı olmaz.  Tabii ki anne baba olarak onlara yanlışlarını göstermek ve doğru yolu öğretmek isteriz bu sözleri de çocuklarımızı sıkmak ya da üzmek için değil onların yararına olsun diye söyleriz. Ancak sayısız kereler kendilerine veya anne babalarına söz vermelerine karşın bu sözlerin yerine getiremezler. Bunun sebebi de nasıl doğru davranması gerektiğinden veya doğru olanı bilmediklerinden değil biyolojik bir bozukluk olan DEHB nedeniyle yapamamaktadırlar. Zaten bugüne kadar sayısız kere nasihat ettiğiniz halde pek bir faydasını görememişizdir. Bundan sonra aynı şeyleri tekrar tekrar vurgulamaya gerek yoktur.

Birebir eğitim almaya yönlendirin.

DEHB olan çocukların akademik başarısının artırılmasındaki en önemli etkenlerden birisi birebir çalışmadır. Birebir çalışma sayesinde çocuk bilgiyi kalıcı hale getirebilir. Çoğunlukla bu yöntemde çocuğa örnek olabilecek, derslerine yardım edecek düzeyde bilgili olan genç bir büyüğün olması akademik başarısına olumlu yönde etki yapmaktadır.

Televizyonu en azından belli sürelerde kapatın.

Büyük bir çaba veya masraf gerektirmeyen bu yöntem televizyonu belirli bir süre kapalı tutarak sadece izleyeceğimiz programları açmak hem çocuğunuzun DEHB belirtilerinin azalmasında yardımcı olacak hem de evdeki tüm bireylerin ruh sağlığını önemli düzeyde iyileştirecektir. Pek çok evde televizyon sürekli açık kalmakta ve bundan dolayı da aile içinde herkes kendi başına yemek yer, paylaşım giderek azalır. Bu nedenle örneğin hiç olmazsa akşam yemeğinde televizyon kapatılarak akşam yemeklerinin gerçek amacına dönüşmesi sağlanabilir.

Çocuğunuzu fiziksel enerjisini kullanabileceği bir spor aktivitesine yönlendirin.

Tek başına spor yapmak DEHB’i tedavi etmez ancak çocuk psikiyatrisi tarafından önerilen tedavi ile birlikte düzenli bir spor aktivitesi hiperaktif çocuğa ve ailesine tedavi sürecinde yardımcı olacaktır. Spor yapan çocuk ister istemez, hedefi başarmaya güdülenir. Çocuğun özgüveninin artması, başarılı olmaya motivasyonun artması, ailesi ve arkadaş çevresiyle olumlu iletişim kurmaya başlaması gibi yararları vardır. Bu spor aktivitesi muhakkak bir eğitmen gözetiminde olmalı, kurallı ve disiplinli bir biçimde yürütülmeli ve haftada en az iki kez olmalıdır.

Hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı konusunu netleştirdikten sonra unutulmamalıdır ki bu önerilerin ne kadar çoğunu ne kadar uzun süreli uygulayabilirseniz ve çocuğunuz ne kadar erken yaşta olursa o kadar çok yararlı olacaktır.

Kaynak: Prof. Dr. Eyüp Sabri Ercan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite