El ayak ağız hastalığı (EAAH) virüslerin sebep olduğu, döküntülü hastalıklar grubundan olan bir hastalıktır. Özellikle yaz aylarında çocuklarda sık karşılaşılan bu hastalık sıklıkla alerji ve böcek ısırıkları ile karıştırılır. Ancak diğer döküntülü hastalıklardan ayırt edici özelliği ateşle birlikte görülmesidir. Bu durum bir enfeksiyon hastalığını dolayısıyla el ayak ağız hastalığını düşündürür. El ayak ağız hastalığı (EAAH), 2-10 yaş arası çocuklarda daha sık görülen bulaşıcı döküntülü viral (virüs nedeniyle olan) bir hastalıktır. Ağızda yanak içlerinde, dil üzerinde ve damakta çıkan kırmızı döküntüler hızla içi su dolu minik baloncuklara ve aftlara dönüşür. Ağızdaki bu yaralar ağrılı olduğundan yemek yeme zorluğu yaratır.
El ayak ağız hastalığına sebep olan enterovirüsler insan ve hayvanlarda hastalığa yol açan geniş bir virüs ailesidir. Farklı hastalıklara da sebep olabilirler. Enfeksiyon, hapşurma, öksürme gibi solunum yolu ile ve dışkı, el, ağız yoluyla bulaşabilir. Enterovirüs enfeksiyonları genellikle yaz aylarında sık görülen hastalıklardır. Virüs her yaştan bireyi etkileyebilir ama en sık küçük çocuklarda görülmektedir. Enterovirüs enfeksiyonlarının çoğu iyi seyirli ancak ateşle birlikte görülen ve bir süre sonra kendiliğinden geçen enfeksiyonlardır.
El ayak ağız hastalığı nasıl bulaşır?
Virüs direk temas yada hasta çocuğun salya, dışkı, idrar gibi salgılarıyla temas sonucu bulaşır. Bulaşma da eller kilit görevi görür. Salgı teması, oyuncaklar ve ellerle bulaşabildiğinden hasta çocuklar ile aynı ortamı paylaşmak, kalabalık ortamlarda bulunmak hastalığın bulaşma riskini arttırır. Bulaşmayı takiben kuluçka dönemi 5-7 gündür.
Bu hastalığın bulaştırıcılığı döküntüler çıkmadan önceki 3 gün ve döküntüler solup ateş düştükten sonraki 5 gün dür.
El ayak ağız hastalığı teşhisi
Enteroviral hastalığın tanısının konulması için hastanın öyküsü ve klinik bulgular yeterli olmakla birlikte kesin tanı kan, idrar, BOS gibi vücut sıvı örneklerinde virüsün bulunması ile konulur. Tanı için seroloji, viral kültür ve nükleik asit amplifikasyon yöntemlerine başvurulabilir. Virüs alındıktan 3-6 gün sonra hastalık başlar. Hastalık başlamadan 1-2 gün önce virüs başkalarına bulaştırılabilir. Virüs hastalık süresince bulaşıcıdır, hatta hastalık geçtikten sonra sağlıklı görünen kişiler virüsü birkaç hafta daha dışkı yoluyla bulaştırabilirler. Bu sebeple tuvaletten sonra eller çok iyi yıkanmalıdır.
Anneden geçen antikorlar koruyucu olabilir
El ayak ağız hastalığı (EAAH), genellikle 2-10 yaş arası çocuklarda görülür çünkü daha küçük 1 yaşına kadar olan bebeklerde anne karnındayken bebeğe geçen antikorların koruyucu etkisi vardır. Bu sebeple 1 yaşına kadar nadir görülen bir hastalıktır. Enfeksiyon sıklıkla enterovirüs 71 veya Coxcackievirüs A grup 16 (CA16) nedeniyle oluşmaktadır. Hastalık nedeniyle ağızda damak, dil ve yanak mukozasında yaralar, el avuç içi, ayak tabanları ve parmak uçlarında vezikülopüstüler lezyonlar görülebilir. Bazen de hastalık geçiren kişilerde tırnaklarda döküme yaşanabilir.
Döküntü genellikle kaşıntılı değildir ve ateş, baş ağrısı, kusma, halsizlik, kulak ve boğaz ağrısı, iştahsızlık ve ishal ile birlikte görülebilir. Vücutta genellikle 3 bölgeye yerleşen hastalık nadiren tüm vücuda yayılır. Her ne kadar el-ayak ve ağız hastalığı olarak bilinse de bez bölgesi, diz ve dirseklerde de görülebilir. Sıcak ve nemli hava el ayak ağız hastalığı sıklığını artırır. Yaz aylarında sık görülmesinin sebebi de bu hava şartlarının oluşmasıdır. hava durumuna bağlı olarak Eylül ve Ekim aylarında da görülebilmektedir.
Hastalığın kuluçka süresi (inkübasyon süresi) 3-7 gün civarıdır. Genellikle iyi seyirli olup 7-10 günde kendiliğinden iyileşir. Döküntüye sıklıkla hafif ateş ve halsizlik eşlik eder. Şiddetli olmayan durumlarda ilaç özellikle de antibiyotik tedavisi gerekmez. Şiddetli ağız içi yaralar nedeniyle beslenmede zorluk ve buna bağlı sıvı kaybı görülen hastalara serum ile destek tedavisi uygulanabilir. Maalesef ülkemizde ateş ve döküntü nedeniyle hastalara antibiyotik kullanıldığı sıkça görülmektedir. Bu durumda antibiyotik nedeniyle flora bozulduğu için hastalık daha ağır geçebilmektedir. Doğru beslenme, yeterli sıvı alımı ile hastalık daha hızlı düzelebilir.
Dünyada EAAH salgınlarında son yıllarda artış olduğundan, özellikle enterovirüs 71 enfeksiyonlarını takiben ölümcül seyreden ensefalit, aseptik menenjit, miyokardit, pulmoner ödem de görülebilmektedir.
El ayak ağız hastalığı belirtileri ve tedavisi
El ayak ağız hastalığı geçiren bir hastanın tekrar farklı bir enterovirüs ile karşılaşarak hastalanması olasıdır. Kötü yaşam koşulları, düşük bağışıklık sistemi, temizliğe dikkat edilmemesi ve kreş gibi toplu yaşam alanları hastalık ile ilişkilidir. Hastalığın bulaştırıcılık oranı yüksektir. Hastalanan çocuğun erken tespit edilerek diğer kişilerle temasının engellenmesi, temas ettiği alanların dezenfekte edilmesi ve sık sık el yıkanması bulaşmayı engellemek için gereklidir. Özellikle gebeler ilk 3 ayda risk altındadır zira oluşan enfeksiyon düşüklere veya (intra-uterin) rahim içi gelişme geriliğine neden olabilir.
El ayak ağız hastalığının belirtileri
İlk bulgular halsizlik, kırgınlık halidir. Bunu düşük düzeyde bir ateş takip eder. Ateş 38-38,5 C dir. Ateşin süresi ortalama 3 gündür. Bu süre 7 güne kadar da uzayabilir.
- İştah kaybı,
- Huzursuzluk,
- Boğaz ağrısı,
- Yemek yerken ağızda acıma, yutamama,
- Ağız etrafında ve içinde ağrılı döküntüler,
- Avuç içi ve ayak tabanında ağrısız kaşıntısız döküntüler ve soyulmalar görülebilir.
Hastalık 7-10 gün kadar sürer. Ancak virüsün vücut salgılarıyla ve dışkıyla atılımı haftalar sürer.
El ayak ağız hastalığı tedavi yaklaşımı nasıldır?
Hastalığın görülme sıklığı son yıllarda artmıştır. Özellikle kreşe giden, okul öncesi çocuklarda görülen, sıklıkla 5 yaş ve altı çocukları etkileyen hastalık çoğunlukla sıvı kaybı olmadıkça tedavi gerektirmez. Ancak bulaşıcılığın önlenmesi için hasta ve hasta yakınına özellikle bulaşma yolları ve korunma yöntemleri anlatılmalıdır. Antibiyotik alan hastalarda, doğal flora bozulduğu için hastalık daha uzun ve ağır seyretmektedir.
Prof. Dr. Metehan Özen
Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları
Kaynaklar
1.Krafchik BR, Tellier R. Viral exanthems. In: Harper J, Oranje A, Prove N, Editors. Textbook of pediatric dermatology. 2nd ed. Massachusetts: Blackwell Publishing; 2006. p. 418-49.
- Khetsuriani N, Lamonte-Fowlkes A, Oberst S, Pallansch MA; Centers for Disease Control and Prevention. Enterovirus surveillance-United States, 1970-2005. MMWR Surveill Summ 2006;55(8):1-20.
- Zhou H, Guo SZ, Zhou H, Zhu YF, Zhang LJ, Zhang W. Clinical characteristics of hand, foot and mouth disease in Harbin and the prediction of severe cases. Chin Med J (Engl) 2012; 125: 1261-5.
- Kar BR, Dwibedi B, Kar SK. An outbreak of hand, foot and mouth disease in Bhubaneswar, Odisha: Epidemiology and clinical features. Indian Pediatr 2013; 50: 139-142.
- Ruan F, Yang T, Ma H, Jin Y, Song S, Fontaine RE, et al. Risk factors for hand, foot, and mouth disease and herpangina and the preventive effect of hand-washing. Pediatrics 2011;127(4):898-904.
 döküntülü hastalıklar grubunda olup özellikle yaz aylarında çocuklarda sık karşılaşılan virüse bağlı bir hastalıktır. ){kind=link}